مواد آلی جزء لاینفک هر خاک بوده و خواص فیزیکی و شیمیایی آنرا تا حد قابل توجهی تغییر می دهد و عبارتست از کلیه اجسام آلی موجود در خاک اعم از زنده یا مرده ، تازه یا کهنه ، ساده یا پیچیده ومرکب . مواد آلی خاک شامل بقایای گیاهی و حیوانی در مراحل مختلف تجزیه، هوموس، میکروبها و هر ترکیب آلی دیگر می باشد .


بقایای گیاهی یا حیوانی که به خاک افزوده می گردند در نتیجه فعالیت میکروارگانیسمهای خاک تجزیه و ضمن آزاد کردن قسمتی از مواد غذایی خود دچار تغیرات زیادی می گردند ، سرعت فعالیت میکروارگانیسمها به وجود آب ، هوای کافی و حرارت مناسب برای فعالیت آنها بستگی دارد . یادآور می شود که واحد ساختمانی ماده آلی خاک کربن است . افزون بر کربن ، در ترکیب ماده آلی خاک عناصر هیدروژن، اکسیژن، فسفر، ازت و گوگرد نیز بکار رفته است . در خاکهایی که به آن کود اضافه نشده است ماده آلی مهمترین منبع تامین کننده ازت و گوگرد است .


هوموس ماده آلی کلوییدی خاک است که تجزیه آن به کندی انجام می شود و به خاک رنگ قهوه ای یا سیاه می دهد. برخی از فراورده های حاصل از تجزیه ماده آلی خاک درآب محلول بوده و به سرعت ناپدید می شوند، برخی ترکیبات دیگر پایدارتر بوده و باقی می مانند . مواد آلی پایدار بصورت چسب آلی عمل کرده و برای تشکیل خاکدانه ذرات خاک را به هم می چسبانند . هوموس دو خاصیت مشترک با رس دارد : نخست اینکه از نظر الکتریکی به مقدار زیادی باردار است . دوم اینکه سطح ویزه زیادی دارد و به خاطر همین دو خاصیت این ماده در خاک بسیار مهم است .






اثرات مفید مواد آلی خاک






n مواد آلی با تجزیه و فساد خود و همچنین ظرفیت تبادل یونی قابل توجهی که دارند در تغذیه گیاهان مورد استفاده قرار می گیرند . خاکهایی که کمتر از 2 درصد ماده آلی داشته باشند از نظر ماده آلی فقیر محسوب می شوند . ظرفیت تبادل کاتیونی زیاد هوموس و مواد آلی با افزایش اسیدیته خاک افزایش می یابد .


n مواد آلی ترکیبات لازم برای تشکیل و تثبیت خاکدانه ها را فراهم می سازد و به اصلاح ساختمان خاک کمک می کند . ترکیبات پیچیده کربوهیدراتها مانند صمغ ها ، رزین ها و اسید های آلی که از تجزیه مواد آلی خاک حاصل می شوند به صورت سیمانی در ارتباط با ذرات خاک عمل کرده و ساختمان خاک را بهبود می بخشد .


n مواد آلی ظرفیت نگهداری و استعداد خاک را برای هدایت آب افزایش می دهد زیرا هوموس قدرت جذب آب زیادی داشته و ظرفیت آبگیری خاک را بهبود می بخشد. ذرات مواد آلی در لابلای ذرات رس قرار می گیرند و از به هم چسبیدگی ذرات رس می کاهد و ضمن بهبود ساختمان خاک ، جریان آب را تسهیل می کند .


n مواد آلی به کاهش روان آب یا آبدوی از خاک و فرسایش آن کمک می کند .


مواد آلی خاک را می توان بوسیله اضافه کردن کودهای آلی به خاک تامین نمود . کودهای آلی شامل کودهای دامی ، کمپوست و کود سبز می باشد .








کود دامی


این مواد به طور عادی از پوسیده فضولات یا قسمتی ازاندام حیواناتی مثل گوسفند، بز، گاو، اسب و الاغ ، شتر یا مرغ و ماهی و امثال آنها بدست می آیند؛ از قبیل پهن، فضله مرغ و کبوتر، پودر ماهی، پودر استخوان، خون و ادرار حیوانات .


این کودها علاوه بر تامین قسمتی از مواد غذایی مورد نیاز گیاهان نقش بسیار مهمی در اصلاح فیزیکی خاک داشته و در با لا بردن حاصلخیزی خاک بسیار موثرند . مقدار مواد غذایی که کود های دامی دارند متفاوت بوده و بسته به نوع حیوان، تر یا خشک بودن کود و جامد یا مایع بودن آن و حتی جنس خاکی که علوفه دام از انجا بدست آمده تفاوت می کنند . کود دامی باید کاملا پوسیده و تخمیر شده باشد تا گیاه بتواند از آن استفاده کند . لذا در اراضی سنگین باید اقلا 3 تا 4 ماه قبل از کشت محصول آنرا با خاک مخلوط نمود تا در این مدت در زمین پوسیده شده و قابل جذب گردد.